|
Russen drinken teksten van De Moor gretig in
16 september 1996 - Volkskrant
Vertegenwoordigers van de Nederlandse cultuur presenteren zich in St-Petersburg ter gelegenheid van het Peter de Grote Jaar. Dat wordt ingeluid met vertalingen van Mulisch en De Moor en een filmfestival met 06 en De Daders.
Van onze verslaggever
Arno Haijtema
ST-PETERSBURG
Grote belangstelling is er op de kade van de Neva voor het standbeeld van Peter de Grote, cadeau van Nederland aan St-Petersburg bij de opening van het Peter de Grote Jaar. Het beeld van de tsaar als timmerman in Zaandam heeft bij de Russen klaarblijkelijk een gevoelige snaar geraakt. Taxichauffeurs spreken hun dank uit 'namens het Russische volk'. Op de kade valt maar één echt bezwaar te beluisteren: die sokkel van vijftig centimeter is te laag.
Margriet de Moor, Harry Mulisch, Fons Rademakers, Willeke van Ammelrooy, Thom Hoffman en andere representanten van de Nederlandse cultuur zijn in Sint Petersburg om de openingsmanifestatie Venster op Nederland een gezicht te geven. Het feit dat tsaar Peter driehonderd jaar geleden tien maanden in Nederland verbleef, wordt dit jaar herdacht. In de Hermitage is een prachtige tentoonstelling ingericht van door Peter in Nederland aangeschafte kunst- en gebruiksvoorwerpen. Daarnaast wordt de gelegenheid aangegrepen om de economische en culturele banden tussen St-Petersburg en Nederland weer aan te halen. Vandaar een presentatie van het bedrijfsleven in Holland Dorp, vandaar het Nederlandse filmfestival in een bioscoop op de Nevski Prospekt, en vandaar de Russische vertalingen van Mulisch' De Aanslag en De Moors Eerst grijs dan wit dan blauw.
Dat de Petersburgers massaal gebruik maken van het 'open venster' op Nederland, is te veel gezegd. Popgroep De Dijk moet haar eerste optreden in Club Gora voor een uiterst klein, overwegend Nederlands publiek afdraaien. Het tweede concert trekt een paar honderd mensen uit de plaatselijke underground. De Dijk speelt in een naargeestige schouwburg met wanstaltige foyers, veel marmer en norse militairen in uniform, maar in de zaal wordt uitbundig gedanst. Dat Huub van der Lubbe in het Nederlands zingt, vinden de Russen juist prachtig.
Veel meer dan Nederlanders worden Russen gegrepen door de magie die de klank van vreemde woorden aankleeft. In opperste concentratie luisteren ze ook naar Margriet de Moor, die een bloedstollend stukje voorleest uit Eerst grijs, dan wit, dan blauw. Over een baby die aan boord van een schip is gestorven en in een doosje over de reling wordt gezet. Schrijver Samuel Lurje leest de vertaling van het fragment op huiveringwekkende wijze voor.
De presentatie van De Moors boek vindt plaats in het Anna Achmatovamuseum, het voormalige woonhuis van de bekende dichteres. Ernstig en zorgvuldig haar woorden kiezend, beantwoordt De Moor de vragen van de gasten. De Russen mogen hun prangende literaire kwesties graag in ellenlange monologen vervatten. Soms benut de schrijfster de adempauze van een spreker om hem te onderbreken. 'Mag ik nu wat terugzeggen, voordat ik de vraag vergeten ben?'
Met de vertaling van Eerst Grijs en De Aanslag begint een nieuw tijdperk voor de Nederlandse literatuur in Rusland. In de communistische tijd werden de vertalers van staatswege betaald. De zwaar gesubsidieerde boeken vonden hun weg vanzelf naar de winkels. Nu de wetten van de vrije markt gelden, zal nog maar moeten blijken hoe groot de belangstelling is voor De Moor en Mulisch. Van beider boeken zijn een paar duizend pockets gedrukt.
Zo ernstig De Moor is, zo jolig doet Harry Mulisch bij de presentatie van de Russische De Aanslag. Samen met Fons Rademakers is hij in Sint Petersburg; diens verfilming van het boek wordt vertoond in het filmfestival. In het Dom Aktjorov, het Huis van de Acteurs, probeert het duo tevergeefs de zaal met kwinkslagen los te krijgen.
's Avonds is er een receptie, waarbij staatssecretaris Nuis van Cultuur een woordje spreekt en vrolijk voorleest uit 'Het girafje ging naar Hilvarenbeek op een drafje' van Annie M. G. Schmidt. Zij was een van de laatste Nederlandse schrijvers die nog onder de communisten in het Russisch werden vertaald. De gasten hebben aandacht voor het buffet, voor de champagne en de wodka, maar niet voor de staatssecretaris.
Bij optredens voor een groot gezelschap zijn de taalverschillen een hinderlijk obstakel, maar oog in oog met elkaar weten Nederlanders en Russen de kloof wel te overbruggen. Dat ondervindt ook Mulisch: 'De Russen tonen veel belangstelling voor m'n persoonlijke achtergrond, voor m'n geschiedenis. Daar zit een element van bewondering in. Ze hebben een groot, aangenaam respect voor het geschreven woord.'
Terwijl de schrijvers de Russische reacties op hun boek nog moeten afwachten, genieten filmmakers en acteurs in St-Petersburg het voordeel van de directe respons. Ook al komt die op een film waaraan ze part noch deel hebben. 06 van Theo van Gogh (niet aanwezig in Petersburg) wordt te grof bevonden.
Dat er masturbatiescènes in zitten, is tot daaraan toe. Maar waar is het verhaal, waar zijn de karakters, wil de Russische criticus en mede-organisator van het festival Alexej Dunajevski weten. En waarom wordt in Zusje het filmen met een amateurcamera tot norm verheven? Hij wantrouwt de motieven van Hans Otten, die de documentaire Daders maakte, met interviews met plegers van incest. 'Kiezen documentairemakers dergelijke schandaleuze onderwerpen misschien uit commerciële overwegingen?'
Dunajevski vindt veel Nederlandse films deprimerend. Ze zijn schandaleus of gaan over eenzaamheid. 'Jullie belichten alleen de sombere kanten van het leven.' Thom Hoffman probeert zich in de Russische denkwijze te verplaatsen. 'Wij hebben al dertig jaar sexuele vrijheid. Zodoende bekijken wij de telefoonsex in 06 met veel ironie. Jullie zijn nog niet zover, sexshops zijn hier nog maar pas.'
Dunajevski vindt de gedramatiseerde documentaire Ruslui de beste film die op het festival in St-Petersburg wordt vertoond. Daarin wordt het verhaal verteld van de Vriezenveners, die eeuwen geleden met de huifkar naar Petersburg trokken, en hun nazaten, die te maken kregen met de revolutie van 1917.
'Een prachtige film over normale mensen en hun belevenissen', aldus Dunajevski. Wie wil nagaan of hij gelijk heeft, kan in Nederland vanaf donderdag zelf Ruslui gaan bekijken. Of zijn oordeel over de Nederlandse film per se klopt, doet eigenlijk niet ter zake. De wetenschap dat er in St-Petersburg bij gebrek aan geld nauwelijks nog documentaires worden geproduceerd, maakt Dunajevski's irritatie wel begrijpelijk. Het volle leven kan in St-Petersburg niet eens worden verfilmd, laat staan dat er aandacht is voor luxe onderwerpen.
Geschreven door: ARNO HAIJTEMA
| |
|
|
Als jij het niet meer weet
