|
De hoofdstad van conspiratie
18 juni 1997 - Gr. Amsterdammer
Was de Euro-euforie de afgelopen dagen in Amsterdam terecht, of hebben de autonomen gelijk en koerst het verenigd Europa af op een macro-politiestaat? Een kroniek vanuit het centrum van de Euromacht.
ÉÉN DING DIENT te worden toegegeven: vergeleken met de vorige bezetting van Amsterdam was de catering de afgelopen dagen een stuk beter. Het hoogtepunt was het grote buffet dat burgemeester Schelto Patijn - met paardemiddelen opgelapt van een zware gordelroosaandoening - samen met het provinciale bestuur verleden week vrijdag aanbood in de Nieuwe Kerk op de Dam. Zelfs in het decadente Straatsburg, waar de Eurotoppers toch ook niet op een centje belastinggeld meer kijken, blijft men ver achter bij de overvloedige dis die hier voor nop werd aangeboden aan de vertegenwoordigers van de internationale pers, de hotshots van het Nederlandse bedrijfsleven, politiechefs, talloze voorlichters en de culturele fine fleur van Amsterdam, voorgegaan door de onvermijdelijke Harry Mulisch, die het na één lamskoteletje overigens weer voor gezien hield. De bezoekers waren op het ergste voorbereid. Normaal gesproken blijven culinaire presentaties van het hoofdstedelijke gemeentebestuur namelijk beperkt tot het serveren van kleffe broodjes jonge kaas en ham, voor een prikje overgenomen uit restpartijen van de Nederlandse Spoorwegen. Maar alleen de sikkeneurige blik op het dodenmasker van Michiel de Ruyter, die in deze kerk zijn praalgraf heeft, herinnerde de argeloze bezoeker eraan dat men nog altijd verkeerde in de 'zwaarmoedige, calvinistische hemisfeer van Holland'. Zogeheten 'Haarlemse bloemenmeisjes' - exacte replica's van Willy Dobbe aan het begin van de jaren zeventig - dosten de inkomende bezoekersstroom uit met geurende orchideeën en daarna begon er een grande bouffe waar Marco Ferreri postuum alleen maar jaloers op zou kunnen worden.
Een Britse vakbroeder - een onverbeterlijk Koos Tak-type, compleet met afzakkende broek en astmatische piepjes na elke verontwaardigd uitgesproken zin - maakte aanvankelijk nog een hoop stennis over de visitatietechnieken van de bewaking en het gemeentelijke uitnodigingsbeleid ('This party is only for people who know people who know people who know people!'), maar alle morele verontwaardiging bleek gedoofd toen hij voor de derde keer met zijn bordje langs de tafels gegrild lamsvlees, fijngesneden kalfslapjes, Noorse garnalen, gepocheerde zalm, ganzenleverpâté, exquise taartjes en wat dies meer zij schoof. En nadat hij de tapperij met oude en zeer oude geneversoorten - aan de voet van het graf van de oude Bestevaer - had ontdekt, stond er niet minder dan een hemelse uitdrukking te lezen op het even daarvoor nog zo gekwelde gelaat van deze Euro-ijzervreter, terwijl hij zijn afgetrapte schoenen ritmisch liet meetikken op de door de kerk galmende Dixieland-muziek.
Ook in het persdorp op het Frederiksplein - zo degelijk bewaakt door leden van de politie en marechaussee dat je je kunt afvragen waarom Karremans, Couzy en generaal Brinkman er indertijd zo'n potje van maakten in Srebrenica - was the sky the limit. Rondom de fontein op het plein konden de circa drieduizend geaccrediteerde verslaggevers zich te goed doen aan donuts, luxe broodjes, kwaliteitsijs en de beste haring sinds mensenheugenis, en als het tijd werd voor een warme hap lagen er nog eens vijf party-boten afgemeerd aan de Amstel, bereikbaar via een loopbrug over de grachten, die verhinderen moest dat 'pers en publiek zich zouden samenvoegen', zoals de overijverige organisator Arthur Verdellen dat had beschikt. Grote vreugde veroorzaakte ook het verrassingspakket dat leden van de marechaussee aan de pers overhandigden. Een handzame koffer met de betere jenever, een cd-rom, een luxe pennenset en schoenpoets met uitwrijfmiddel. Zo werd de pers in ieder geval beziggehouden. Het was een goedmakertje voor de irritaties die al ruim voor de Eurotop leefden onder vertegenwoordigers van de buitenlandse pers. Deze voelden zich misbruikt in een promotieactie voor de gemeente Amsterdam toen een eerste beloofde kennismaking met De Nederlandsche Bank in werkelijkheid een rondvaart door de grachten bleek te zijn, waarbij de rondvaartboot nog eens werd bekogeld met autonome verfbommen ook. Bij die gelegenheid was Friso Endt, voorzitter van de Buitenlandse Persvereniging, nog bijna op de vuist gegaan met Verdellen, die daarop kennelijk besloot tot een bombardement van excessieve, on-Amsterdamse gastvrijheid. Zo werd de pers in ieder geval aan het lijntje gehouden. Maar goed ook, anders had de verveling in het persdorp wel eens tot incidenten kunnen leiden. De Eurotop zelf viel nauwelijks te bezichtigen. Af en toe mocht een ploeg fotografen en filmers bij toerbeurt een paar minuten loslopen in de vergaderzaal van De Nederlandsche Bank, maar daar bleef het bij. 's Maandags signaleerden dinerende verslaggevers op de party-boten de monumentale gestalte van kanselier Kohl, dwalend aan de boorden van de Amstel, kennelijk verdwaald op weg naar de presentatie van de euro in theater Carré. Maar tegen de tijd dat het journaille de achtervolging kon inzetten was de bondskanselier via een van de steegjes aan de Utrechtsestraat weer verdwenen. Ook enkele aangekondigde mediaspektakels van de Euro-oppositie vielen zwaar tegen. De 'Erotop' op de Nieuwmarkt, aangekondigd voor zondag, bleek uiteindelijk te gaan om een demonstratie van welgeteld één kinky paartje. Zo'n driehonderd internationale cameraploegen dropen teleurgesteld af.
Voor de rest was het zoals gezegd verveling troef. Gelukkig had de gemeente in het persdorp gezorgd voor gratis telefoonverbindingen met de hele wereld, zodat de meest desperate journalisten maar de hele dag aan de lijn hingen om neven, nichtjes, ooms en tantes en verloren liefdes in Australië, Californië en andere verre bestemmingen eens goed bij te praten. Daarnaast deden de nodige buitenlandse verslaggevers zich te goed aan een jointje Nederwiet. Weliswaar werden ze te pas en te onpas en uiterst grondig gefouilleerd, maar de bewakers hadden kennelijk orders gekregen om geen drugs in beslag te nemen. Een Oostenrijkse radioverslaggever zat met rode ogen en een brede grijns rond de lippen de hele dag op een bankje in het plantsoen te luisteren naar het gezang van de vogels. 'Bleef de Eurotop maar altijd in Amsterdam', zo sprak hij melancholiek.
TOT ZOVER de zonzijde van het evenement. De overvloed en de weelde konden niet verbloemen dat Amsterdam de afgelopen dagen verkeerde in een staat van beleg. De 'kasba van Europa' werd getroffen door een reeks draconische veiligheidsmaatregelen die het openbare leven in de binnenstad geheel ontregelden, alsof het nieuwe Europa per se om symbolische redenen moest worden gegrondvest op het geknechte Mokum. Nog steeds moet Wim Kok maar eens uitleggen waarom de top nu tegen iedere prijs in het hartje van Amsterdam moest plaatsvinden. Als men de Rotterdamse Coolsingel had uitverkoren was er bijvoorbeeld niets aan de hand geweest. Daar wonen sowieso geen mensen. In Amsterdam konden er niet anders dan problemen komen. Zo'n beetje de hele binnenstad werd geregeerd per noodverordening. Een buurman van burgemeester Patijn op de Herengracht kreeg tot zijn stomme verbazing zelfs een soort straatverbod opgelegd. Ook het personeel van De Groene, direct tegenover De Nederlandsche Bank werkzaam, kreeg zijn portie mee. De spanning tekende zich al dagen voor het werkelijke begin van de conferentie meedogenloos af op de gezichten van de agenten en de koninklijke marechaussees. Op zondag konden medewerkers van de redactie alleen nog onder marechausseebegeleiding naar de werkplek en kreeg het Groene-personeel te horen dat het in verband met de scherpschutters op de daken van de bank en omliggende panden niet raadzaam was te lang uit het raam te staren. Een onschuldig initiatief van de promotieafdeling van uw weekblad - enige medewerkers zetten maskers op van Chirac, Blair, Mandela en andere wereldleiders en togen kranten uitventend langs de omgeving van het persdorp - viel kennelijk onder de verboden activiteiten. In de nacht van zondag op maandag was de hele binnenstad vergeven van de Mobiele Eenheid. Enige oudere binnenstadbewoners met trauma's uit de Tweede Wereldoorlog werden overvallen door nare flashbacks. Mokum stond te trillen van het geluid van laag overvliegende helikopters, die heel wat meer herrie veroorzaakten dan de 'rateldemo's' van autonomen die de politie tegen elke prijs verhinderde. Vooral boven hotel The Grand op de Wallen, verblijfplaats van Jacques Chirac, bleef de helikopter de hele nacht als een hongerige havik rondcirkelen. Voor zover de overwinning van Lionel Jospin de man van Mururoa niet uit zijn slaap hield ('Chirac hangt de hele dag voor de buis, drinkt geen wijn maar biertjes en eet alleen maar junkfood', meldde De Telegraaf maandag) deden Patijns helicopters dat wel. Geïrriteerd door de lange werkdagen en de al weken opgebouwde spanning verloren sommige van de vijfduizend agenten - waarvan de helft uit Rotterdam, Drente en andere exotische oorden afkomstig - hun controle. De Amsterdamse advocaat Jacques Spruijt, anarchistisch angehaucht, kreeg vrijdag, toen vijftigduizend mensen van de grote werklozenmars de stad binnentrokken, al een voorproefje. Spruijt: 'Ik zat wat te drinken in mijn stamcafé Mulders aan de Weteringschans en zag daar al die agenten staan. Dus ik loop er naar eentje toe en vraag: "U komt zeker uit Coevorden?" Dat bleek nog zo te zijn ook. Daarna kreeg ik het commando dat ik op moest krassen. Daar had ik geen zin in. "Dan moet ik u een klap geven", zei die agent. Een minuut later had ik een dikke lip en werd ik door twee uit het niets opgedoken stillen in een politiebusje getrokken en naar het politebureau afgevoerd.'
HET WAS BIJNA meelijwekkend om te zien hoezeer het handjevol met hanekammen uitgedoste autonomen vrijdag probeerde de deelnemers van de werklozenmars te bewegen tot wat hardere actie. Hoe desperaat werkloos ook, de deelnemers van de grote mars bleven volharden in hun positieve grondhouding. 'Wij zijn niet tegen Europa, maar voor een sociaal Europa', merkten de organisatoren tot vervelens toe op. Ergens ronduit tegen zijn, dat kan niet meer in het nieuwe Europa. Vandaar dat de autonomen al van tevoren een hopeloos ongelijke strijd voerden. Hier en daar een geknakte vlaggenmast was nog het meest haalbare. Zelden was protest zo uit de mode. Alle apocalyptische visioenen die de autonomen over het toekomstige Europa plegen te hebben, gingen in vervulling toen hoofdcommissaris Eric Nordholt ('Ik ben trots op mijn agenten, ze zijn heel streng, precies zoals ik het graag zie') zondagavond overging tot de arrestatie van alle cliënten van oud-krakerscafé Vrankrijk aan de Spuistraat. Tussen de 350 en 400 mensen - actievoerders en onschuldige bierdrinkers - werden hier op grond van artikel 140 (lid zijn van een criminele organisatie) in de boeien geslagen en afgevoerd naar gevangenissen in verafgelegen oorden als Enschede en Apeldoorn. Een verbijsterend bataljon politie-infiltranten - allen uitgedost met precies dezelfde palestijnensjaal - openbaarde zich in de strijd. Zelfs in de 'hete herfst' van 1977 dorst de Duitse politie niet zo ver te gaan om de klantenkring van een heel café als staatsgevaarlijk af te voeren. Na het scandaleuze gebruik van artikel 140 tegen het journalistenduo Hans Krikke en Jan Müter werd zo weer een nieuw dieptepunt bereikt. Het Openbaar Ministerie toonde zich niet gevoelig voor geschiedkundige zaken toen daar het plan werd geboren om Vrankrijk-arrestanten van kennelijk buitenlandse herkomst allen op transport naar Duitsland te zetten, zoals welingelichte kringen maandag nog wisten te berichten. Op die manier, zo luidde het plan, kon tenminste worden voorkomen dat de actievoerders nog op tijd op vrije voeten zouden komen om dinsdag nog iets tegen de Eurotop uit te richten. Weer een staaltje van bedwelmende Euro-euforie of hebben de autonomen gelijk en koerst het verenigd Europa inderdaad af op een macro-politiestaat? De razzia op de Spuistraat zat er nog maar een paar uur op toen de leden van popgroep De Dijk, teruggekomen van een optreden in Apeldoorn, na het verlaten van café Het Paleis aan de Paleisstraat, om de hoek van Vrankrijk, werden ingesloten door twee divisies ME'ers aan weerszijden van de steeg. Zanger Huub van der Lubbe zag al huizenhoge problemen in aantocht. Van der Lubbe: 'Er zat maar een ding op: ik begon te zingen.' Zo waren passanten getuige van een surrealistisch tafereeltje. Van der Lubbe zong zijn jongste hit 'In een stampvol café' onder begeleiding van ME'ers die met hun knuppels op hun schilden het ritme sloegen.
IN DE NACHT VAN maandag op dinsdag was de gehele binnenstad van Amsterdam een groot spergebied. Op het Muntplein ging de ME weer flink tekeer. Daar verdwenen zo'n honderd actievoerders de busjes in. De sfeer in de grachtengordel was spookachtig en opgefokt. Uitgelaten ME'ers, kennelijk verrijkt met extra doses adrenaline, schreeuwden passanten de nodige schunnigheden na, demonstratief zwaaiend met hun knuppels. Als de kraakbeweging nog had geleefd, waren hier veldslagen ontstaan waarbij vergeleken Koninginnedag 1980 een kinderpartijtje was, en was Amsterdam tot ver na het volgende millennium het zwarte schaap van de Euro-steden geweest. De Eurotop was maar om één reden naar Amsterdam getrokken: het buitenland moest kunnen zien dat het in Mokum niet alleen 'seks, drugs en rock 'n' roll' was, zoals Arthur Verdellen het noemde. De Nederlandse regering wilde laten zien dat zij de situatie ook in de meest liberale vrijhaven van het land geheel onder controle had. Van de weeromstuit schoot men in een systeem van alles verpletterende repressie die niets meer met het karakter van de stad te maken had. Buitenlanders die tijdens de Eurotop voor het eerst Amsterdam bezochten, moeten nu wel een heel vreemd idee hebben meegekregen van de stad. Nergens in Europa vindt men uiteindelijk een plaats waar zelfs journalisten met dranghekken en honderden agenten naar hun gratis buffet worden geloodst. Patijn noemde Amsterdam trots 'the capital of inspiration', maar hij zei er niet bij dat die inspiratie voornamelijk werd geput uit het controle-fetisjisme van wijlen de Stasi en andere verloren gewaande instituten van het oostblok. Dan was het toch een stuk relaxter toeven in de Benelux.
Geschreven door: René Zwaap
| |
|
|
Als jij het niet meer weet
